تاریخچه عکاسی در ایران
عکاسی در ایران و شروع تاریخچه عکاسی در کشور ما طبق اسناد و اطلاعات موجود به قرن هجدهم میلادی و سه سال بعد از اعلام موجودیت این هنر در فرانسه برمی گردد. شروع این هنر و صنعت در ایران در دوران قاجار بوده و نقطه اوج و گسترش آن مربوط به دوران حکومت ناصرالدین شاه می باشد.
در آن دوران استفاده از این هنر تنها در اختیار درباریان بود و عکاسان آن زمان تنها اجازه داشتند تا از حاکمان و درباریان وقت، عکاسی کنند. البته در آن دوران نه دوربین زیادی وجود اشت و نه عکاسان متعددی وجود داشتند. تنها افراد معدودی بودند که توانایی خرید دوربین را داشتند و عکاسی به صورت انحصاری در اختیار این افراد قرار داشت.
ورود اولین دوربین به ایران
اولین دوربین عکاسی در دوران حکومت محمد شاه قاجار وارد ایران شد. در آن دوران، امپراتور روسیه اولین دوربین عکاسی را به شاه ایران هدیه داد. همچنین نیکلای پاولوف دیپلمات روسی را نیز به همراه آن برای تعلیم عکاسی به ایران فرستاد. همزمان با هدیه امپراتور روسیه، ملکه انگلیس نیز دوربینی دیگر را به شاه ایران پیشکش کرد.
دوربین های عکاسی در آن دوران به روش داگرئوتیپ تصویربرداری می کردند که با شیوه های امروزی بسیار تفاوت داشت. تقریبا حدود یک سال بعد از مرگ محمد شاه، دستگاه دیگری به نام فوتوگرافی اختراع شد که صنعت عکاسی را به طور کلی دگرگون کرد. با اینکه اولین دوربین ها در دوران حکومت محمد شاه قاجار وارد ایران شد، اما با اختراع دستگاه فتوگرافی تاریخچه اصلی و نقطه شروع عکاسی از زمان حکومت ناصرالدین شاه به صورت رسمی آغاز شد.
مطلب پیشنهادی : تاریخچه عکاسی
ناصرالدین شاه به شدت به عکاسی علاقه داشت و اولین نفری بود که در ایران این هنر را به صورت علمی و فنی فرا گرفت و آرشیو کاملی از عکس های خود تهیه کرد. قدیمی ترین عکسی که این شاه قاجار به ثبت رساند عکس پرتره ای از چهره مادرش و شاه موجود بود. علاوه بر آرشیو عکس های ناصرالدین شاه، آلبوم دیگری نیز مربوط به اردشیر میرزا نوه فتحعلی خان در موزه متروپولین نیویورک نگهداری می شود که دارای 755 قطعه عکس از قدیمی ترین عکس های ایران است.
اولین عکاسان ایران
تا به اینجا مشخص شد که ناصرالدین شاه از اولین عکاسان ایران بود که به دلیل علاقه اش به این هنر در دوران حکومتش عکاسی گسترش خیلی خوبی پیدا کرد. در آن دوران دوربین های عکاسی تنها در اختیار درباریان بود و برای عرضه به عموم خریداری نشده بودند. افراد اندکی بودند که می توانستند دوربین خریداری کنند و این حرفه را بیاموزند. این افراد در میان مردم به عکاس باشی معروف بودند.
عکاس باشی ها معمولا از شاه و درباریان عکاسی می کردند و هنوز هنر عکاسی به بیرون از دربار راه نیافته بود. علاوه بر ناصرالدین شاه که از اولین عکاس باشی ها در ایران بود، شاهزاده ملک میرزا قاسم نیز زیر نظر استادی فرانسوی به نام ژول ریشار این هنر را فرا گرفت و توانست یکی از عکاس باشی های خبره زمان خود شود.
یکی از درباریانی که توانست هنر عکاسی را یاد بگیرید، آقا رضا از درباریان و پیشخدمت مخصوص ناصرالدین شاه بود. آقا رضا در تمامی سفرهای ناصرالدین شاه همراه او بود و عکاسی می کرد. به مرور با پیشرفت عکاسی این هنر از سلطه درباریان خارج شد و به بیرون از دربار راه یافت. آقا رضا عکاس باشی و دیگر عکاس باشی ها به میان مردم رفتند و در عکس های خود سعی کردند تا زندگی مردم و دیگر مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و… را به تصویر بکشند.
هنر عکاسی به مرور به دارالفنون نیز راه یافت و به صورت آکادمیک در آنجا تدریس شد. این هنر به قدری مورد استقبال قرار گرفت که اساتیدی از اتریش، ایتالیا و فرانسه برای آموزش و تدریس عکاسی به ایران دعوت شدند. حتی برخی از جوانان نیز برای کسب مهارت بیشتر در عکاسی به کشورهای دیگر رفتند تا در آنجا به صورت حرفه ای آموزش ببینند.
دوران طلایی عکاسی در ایران
دوران طلایی و اوج پیشرفت هنر عکاسی در ایران مربوط به دوران حکومت ناصرالدین شاه قاجار می باشد. ناصرالدین شاه در دوران حکومت خود اقدامات مهمی را برای رشد و توسعه این هنر و صنعت در ایران انجام داد. برخی از مهم ترین اقدامات ناصرالدین شاه عبارتند از:
- افزودن نوشته در تصاویر
- رشد و توسعه هنر عکاسی به صورت فنی و نظری و چاپ کتب مربوطه در این زمینه
- رواج عکاسی در بین درباریان و اشراف زادگان
- نامگذاری لقب عکاس باشی در بالاترین درجه فنی در این هنر
- ترویج و تاسیس این حرفه در دارلفنون
- ایجاد زمینه های لازم برای رشد و توسعه این هنر در سراسر ایران
- تاسیس عکاس خانه سلطنتی و جمع آوری آلبوم عکاسی از زندگی و وضعیت اجتماعی مردم آن دوران
- اعزام برخی از محصلان دارالفنون به اروپا برای کسب مهارت های بیشتر در این حرفه
تاریخچه عکاسی در دوران انقلاب مشروطه
بعد از ناصرالدین شاه نوبت به سلطنت مظفرالدین شاه و انقلاب مشروطه رسید. در این دوران عبدالله میرزا، عکاس خانه ای را در بالاخانه های دارالفنون تاسیس کرد و در آنجا فنون عکاسی را آموزش می داد. بسیاری از عکاسان آن زمان از شاگردان این شخص بودند. ماشاالله خان و خادم، دو تن از شاگردان عبدالله میرزا بودن که بعدها عکاس خانه های دیگری را در خیابان ناصریه برپا کردند.
همزمان با آغاز دوران مشروطه و با توجه به اطلاع عموم از وجود هنر عکاسی، مردم خواستار این بودند که چهره رهبران خود را ببینند. بدین ترتیب عکاسی از چهره های مشهور در آن دوران رواج پیدا کرد و به طور کلی از انحصار درباریان خارج شد. در دوران مشروطه بیشتر عکس ها درباره موضوعات اجتماعی و سیاسی بود و جنبه خبری داشت. بیشترین عکس های مربوط به آن دوران توسط عکاسی ارمنی به نام استپان استپانیان گرفته شده است. این عکاس ارمنی از اولین عکاسان خبری در ایران بود.
مطلب پیشنهادی: تاریخچه عکاسی مینیمال
تاریخچه عکاسی در دوران پهلوی
دوران پهلوی به دو دوره تقسیم می شود. از 1327 تا 1332 هجری شمسی دوره پهلوی اول و از سال 1332 به بعد دوره پهلوی دوم نامیده می شود. عکاسی در دوره پهلوی اول، بسیار متفاوت تر از دیگر دوره ها می باشد. در این دوره مطبوعات که فعالیت خود را از دوران مشروطیت آغاز کرده بودند، سطح فعالیت خود را گسترده تر کردند و بیشتر به مسائل سیاسی و اجتماعی آن دوران می پرداختند.
در دروه دوم با ورود تجهیزات پیشرفته تر و فنون غربی، عکاسان با استفاده از به کار بردن روش های مدرن که برگرفته از غرب بود رشد چشمگیری داشتند. در این دوران، عکس یک هنر، عنصر مهم، حیاتی و بسیار موثر محسوب می شد. عکس های گرفته شده در دهه 30 و 40 شمسی بیشتر به صورت تبلیغاتی و رسمی بودند. در پایان دهه 40 به علت مبارزات و تحولات دیگر، فضای جدیدی بر این حرفه حاکم شد.
جمع بندی
شروع عکاسی در ایران در دوران محمد شاه قاجار بود و در دوران ناصرالدین شاه به اوج خود رسید. ناصرالدین شاه مهم ترین فردی بود که در رواج و پیشرفت هنر عکاسی در ایران تاثیرگذار بود و اقدامات بسیار مهمی را در این زمینه انجام داد.
عکاسی در آن دوران با وجود تجهیزات کم بسیار دشوار بود، اما امروزه با وجود پیشرفت فناوری و تکنولوژی های مختلف می توان تنها با استفاده از یک گوشی هوشمند، زیباترین تصاویر را خلق کرد. عکاسی یک هنر است که از گذشته تا به امروز رواج داشته و همچنان در مسیر پیشرفت قرار دارد.